کمردرد و شایعترین علتهای آن
گفته می شود که کمردرد شایعترین درد بعد از سردرد است و همه افراد به نوعی آن را تجربه می کنند. و یکی از علتهای مهم غیبت از کار و کاهش عملکرد افراد مبتلا می باشند. این درد می تواند علتهای مختلفی داشته باشند.البته بسیاری مواقع کمردردها در صورت تشخیص و درمان به موقع می توانند کنترل پذیر و بی خطر باشند و رفع شوند. علایم در کمردردها نیز در افراد متفاوت است و مدت طول کشیدن تیز فرق می کند. این درد ها می توانند به صورت دردهای بسیار شدید و ناتوان کننده و ناگهانی رخ تا درد های خفیف و مداوم متغیر باشند. منشا این دردها می تواند استخوانهای ستون فقرات یا بافتهای نرم اطراف آن مثل دیسکها و یا لیگامانها و عضلات اطراف باشند.این درد ها می توانند ناشی از پارگی دیسک ، آرتروز مفاصل بین مهره ای ، کشیدگی لیگامانی، جابجایی های مهره ها و … باشد. درد ها می توانند مداوم یا متناوب باشند.می توانند همراه با علایم دیگر از جمله انتشار درد به اندامهای تحتانی و گاها به شکم و کشاله رانها باشد. گاهی اوقات فعالیت این دردها را تشدید می کند یا اثری بر آنها ندارد. گاهی با تغییر وضعیت بدنی بدتر می شوند و گاهی تغییر پوزیشن اثری بر آنها ندارد. گاهی اوقات بی حسی و یا گزگز و مورمور نیز می تواند جزیی از این دردها یا همراه با آنها باشد.
علتهای اصلی و شایع کمر درد
همانطور که ذکر شد علتهای کمردرد می توانند متفاوت باشند.
1. کمردرد با منشاء عضلات
آسیبهای عضلات اطراف ستون فقرات از شایعترین علتهای کمردرد است که برای بسیاری از افراد پیش آمده و آنرا تجربه می کنند. این آسیبها می توانند ناشی از نوعی فعالیت همراه با کشش بیش از حد توان عضله باشد یا بر عکس در مواقعی که فعالیتی با قدرت بیش از توان عادی عضله انجام میشود و به عضله آسیب می رسد. در همین نوع فعالیتها ممکن است به غیر از عضلات ، بافتهای نرم دیگر از جمله تاندونها و لیگامانهای نگهدارنده عضلات و استخوانها آسیب ببینند و دردهایی کاملا مشابه و حتی شدید تر ایجاد نمایند. معمولا بیماران برداشتن بارهای سنگین یا هل دادن اجسام سنگین را به عنوان علت به خاطر می آورند. بخشی از درد های این نوع کمردرد ناشی از اسپاسم عضلات و التهاب بافتهای درگیر با آسیب است.
این نوع کمردرد ها می توانند خفیف یا شدید باشند و حتی موجب از کار افتادن و بی حرکتی های شدید به دلیل درد شوند. اتفاقا بسیاری مواقع دردهای ناشی از اسپاسم عضلانی بسیار شدید تر از حد تصور است و با دردهای ناشی از پارگی دیسک کمر اشتباه گرفته می شوند. این دردها می توانند موجب انتشا درد به نواحی اطراف مثلا به باسن یا ران و کلا اندام تحتانی شوند. استراحت و بی حرکتی و گرمای موضعی کمک کننده است.
2. اختلالات دیسک شامل بیرون زدگی دیسک و پارگی دیسک و کمردردهای سیاتیکی
ستون فقرات از گردن تا ناحیه کمری ساختار مشابهی از قرار گیری مهره ها و دیسکهای بین مهره ای دارد. این دیسکها بخشی از توان حرکتی ستون فقرات هستند و از طرفی نقش تعدیل کننده ضربات را دارند. ساختار این دیسک های بین مهره ای به نحوی است که بخش سفت بیرونی و بخش نرم داخلی دارند که ماهیت الاستیک ویژه ای پیدا می کنند. در سنین کمتر این دیسک ها به صورت بالشتکهای پر آب تر و نرم تر هستند و با افزایش سن کم آب تر و متاثر از افزایش سن می شوند و به سمت خشک تر شدن و از دست دادن خاصیت الاستیکشان می روند. تخریب این دیسک های بین مهره ای می تواند ناشی از یک فرایند مزمن و مکرر و طولانی باشد یا ناشی از یک اتفاق ناگهانی و ضربه باشند. اما در هر صورت که ایجاد شوند درد کمر ایجاد می نمایند و این درد کمر می تواند بر اساس علت شدید یا خفیف باشد. خوشبختانه با پیشرفت های امروزه و امکان انجام تصویر برداری ام آرآی(MRI) می توان این تغییرات را بررسی نمود. خشک شدن دیسک ها، بیرون زدگی دیسک، پارگی دیسک ها یا اثرات تغییرات مزمن ناشی از سن را می توان در این تصویربرداری ها دید.
اختلالات و تغییرات دیسک ها که منجر به کمردرد می شوند می تواند ناشی از افزایش سن یا مشکلات مزمن دیگر مثل نشستن، ایستادن و راه رفتن های طولانی باشند. گفته می شود در این شرایط ضربات مکرر به صورت تجمعی به تدریج اثرات خود را در دیسک و ستون فقرات گذاشته و ایجاد درد کمر می نمایند. این کمردرد ها می توانند ناشی از بیرون زدگی دیسک ها یا در مواردی پارگی دیسک یا آرتروز و تشکیل استئوفیت و اثر روی اعصاب اطراف باشند.
تغییرات مزمن ممکن است باعث جابجایی هایی در مهره ها شده باشند که لغزندگی مهره به جلو یا عقب یا چرخش های طرفی از آن جمله هستند. این گونه تغییرات نیز باعث کمردرد هایی با ماهیت منطقه ای یا همراه با دردهای انتشاری به پاها می تواند باشند.
در صورتی که اتفاقات ناگهانی رخ بدهد یا یکی از علتهای مزمن تبدیل به علت حاد شده باشد دیسک می تواند پاره شده و با خروج محتویات هسته دیسک که همان بخش آبدار و ژله ای دیسک است به خارج راه پیدا کند. با این اتفاق در بسیاری موارد این مواد به داخل کانال نخاعی و اطراف نخاع و ریشه های عصبی راه پیدا می کنند و موجب آزاد شدن مواد التهابی و تغییرات فیزیکی همزمان شده و دردهای شدید کمر و باسن یا پاها ایجاد می کنند. بیرون زدگی دیسک یا مواد حاصل از پارگی دیسک می توانند روی اعصاب فشار بیاورند و درد ایجاد می کنند. این فرایند یک فرایند عمومی در سراسر ستون فقرات است و هر جا که دیسک وجود داشته باشد می تواند منجر به درد در همان منطقه گردد.
بسیاری مواقع دردهای کمر که به اندام تحتانی انتشار پیدا می کنند و در محدده عصب سیاتیک بیمار را آزار می دهند به نام دردهای سیاتیکی شناخته می شوند. در واقع عصب سیاتیک از چند ریشه عصبی تشکیل می شود که این ریشه های عصبی از ستون مهره ها خارج می شوند و در فرایند های بیرون زدن دیسک یا پارگی دیسک تحت فشار قرار می گیرند و متاثر می شوند و علایم را در مسیر این عصب ایجاد می کنند.
در بیشتر موارد این کمردردها شدید هستند و می توانند موجب ناتوانی در عملکرد بیمار و بی حرکتی شوند. علایمی مثل اسپاسم عضلانی و گزگز و مورمور در اندام یا بخشهایی از اندام می تواند همراه با این دردها باشند. در بسیاری مواقع با استراحت و درمانهای ساده پاسخ به درمان نمی دهند و بیمار را مجبور به مراجعه به پزشک می کنند. علامت بسیار مهم در این موارد که حتما نیاز به مراجعه به پزشک و مداخله دارد از کار افتادن بخشی از اندام مثل انگشتان یا پا است که در اصطلاح می توان به آن فلجی بخشی از اندام گفت. این علامت در صورت همراهی با کمردرد جزو علایم خطر مهم است.
3. استئوآرتریت
افزایش سن به تدریج در کلیه بافتها تاثیرات خود را می گذارد. مفاصل مختلفی در نقاط مختلف بدن وجود دارند و در ستون فقرات نیز مفاصلی به نام فاست برای تامین شرایط حرکتی ستون فقرات وجود دارند. تغییرات سنی به نام آرتروز در مفاصل همه جای بدن و از جمله فاستهای ستون فقرات رخ می دهند. با کاهش فاصله مفصلی و دژنراسیونهای دیسک ها و مهره ها تغییراتی ایجاد میشود که باعث کمردرد می شوند. دردها با برخی حرکتها بدتر می شوند. ممکن است درد به اندامها نیز انتشار داشته باشد. گاهی اوقات این دردها شدید و همراه اسپاسم عضلانی است و بیمار را مجبور به مراجعه به پزشک می کند.
4. دردهای ناشی از تنگی کانال نخاعی
ستون فقرات کمری متشکل از تعدادی مهره است که به عنوان محافظ برای نخاع و اعصاب می باشند و کانالی استخوانی را از جمجمه تا لگن تشکیل می دهد. نخاع و اعصاب در این کانال با شرایط خاصی قرار دارند که در حالت نرمال فشاری روی آنها نیست.
به هر علتی که این کانال تنگ شود روی اعصاب و نخاع فشار وارد می شود و موجب کمردرد می شود. درد کمر ناشی از تنگی کانال نخاعی بیشتر با افزایش سن دیده می شود و در افراد مسن شایع است. بخشی از این تنگی ها ناشی از بیرون زدگی های دیسک های بین مهره ای و بخشی ناشی از تغییرات سنی در مهره ها یا همان آرتروز و تشکیل استئوفیت است. تنگی کانال نخاعی باعث درد کمر به همراه درد پاها و بی حسی و گزگز میشود. این کمردرد با راه رفتن تشدید شده و با نشستن یا خم شدن به جلو علایم کمتر میشوند. در بسیاری موارد با درمانهای معمول دردها کم نمی شوند و ممکن است لازم باشد مداخلات کم تهاجمی برای کنترل این دردها انجام شود.
5. لغزندگی و شکستگی مهره ها
هر مهره در ستون فقرات در جای خاصی قرار دارد. در صورتی که این مهره ها به سمت جلو یا عقب تغییر وضعیت بدهند یا به اصطلاح جابجا شوند بخشهایی از مهره ها در اثر فشار دچار شکستگی و تغییرات آرتروز و همان اسپوندیلوز و یا در موارد دیگر اسپوندیلولیستزیس میشوند. این مشکلات نیز باعث کمردرد می شوند و با ایستادن طولانی یا نشستن بدتر می شوند. اافزایش وزن و چاقی شکم و تنه باعث تشدید این کمردرد ها می شود.گاهی دردهای انتشاری به اندامهای تحتانی و گزگز و مورمور ممکن است همراه با این نوع کمردرد ها وجود داشته باشند. در مواردی که این عوارض خفیف باشند، با برخی اقدامات ساده می توان آنها را کنترل کرد. در مواردی که شدید باشند و برخی معیارهای خاص را داشته باشند ممکن است نیاز به اصلاح از روشهای تهاجمی باشد.
6. شکستگی مهره ها
گاهی اوقات در اثر ضربات یا تصادف شکستگی هایی در مهره ها ایجاد می شود که مثل سایر شکستگی ها درد ایجاد می کند. این شکستگی ها کمردرد های شدیدی می دهند که حتی با لمس مهره ها تشدید می شوند و بیمار در خوابیدن و استراحت نیز درد شدید تجربه می کند. این شکستگی ها در سنین بالاتر و با وجود پوکی های استخوان شیوع بیشتری پیدا می کنند. در سنین پایینتر بیشترعلت این کمردردها شکستگی های ناشی از ضربه ها هستند.
7. انحراف ستون فقرات یا اسکولیوزیس
همانطور که ذکر شد ستون مهره ها از تعدادی مهره با موقعیت های خاص و در یک امتداد تشکیل شده است. انحنای هر بخش از ستون فقرات اختصاصی است و تغییر این انحنا ها باعث غیر طبیعی شدن و در نتیجه بروز کمردرد می شود. دراسکولیوز ستون فقرات بجای اینکه صاف به نظر برسد شبیه حرف S میشود . این عارضه می تواند مادرزادی یا ناشی از افزایش سن باشد. تغییرات ناشی از اسکولیوزیس در مفاصل و دیسک ها دیده می شوند و کمردرد یا درد پشت ایجاد می کنند که با بعضی وضعیت ها بدتر میشوند.
8. علتهای کمتر شایع
متاستازها و دردهای کانسری، عفونتها و بیماریهای بافت همبند و … نیز می توانند کمردرد هایی بدهند که هر کدام باید به طور کامل بررسی شده تا بر اساس تسخیص صحیح مورد درمان قرار گیرند.
همانگونه که در بالا ذکر شد کمردرد ها انواع مختلفی دارند و در اکثر آنها علایم شبیه است و با هم همپوشانی دارند بنابراین تشخیص صحیح برای اقدام درمانی ضروری است. از سوی دیگر با توجه به اهمیت فشار روی اعصاب و احتمال آسیب عصبی جبران ناپذیر ، بهتر است از درمانهای غیر متعارف پرهیز شود و حتما در این موارد با پزشک مشورت شود. مراجعه به کلینیک درد و فوق تخصص درد نیز می تواند برای انجام اقدامات کم تهاجمی در کنترل درد پیشنهاد خوبی باشد.
تماس با ما 02188006302
دکتر امیر علی اورندی- فلوشیپ فوق تخصصی درد
